Toshkent xalqaro investitsiya forumining birinchi kunida “Raqamli pullar: kelajakka nazar” mavzusida panel munozarasi bo‘lib o‘tdi.

Muhokama davomida raqamli pulni rivojlantirish istiqbollari va ularning bank, moliya va umuman jamiyatga ta’siri ko‘rib chiqildi. Moderator – Trace Capital Holdings boshqaruvchi direktori Timoti Yun ma’ruzachilardan raqamli pullarning rivojlanishi haqida qanday fikrda ekani, bu jarayonning ijobiy va salbiy tomonlari, jumladan, O‘zbekistondagi reallik nuqtai nazaridan ham so‘radi. Ushbu zamonaviy hisob-kitob usuli qanday muammolarni hal qiladi?

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki raisi o‘rinbosari Ilhom Abdug‘aforov raqamli pullar aholiga tezlik, xavfsizlik va qulaylik kabi afzalliklarni taqdim etishini ta’kidladi. To'lovni amalga oshirish xarajatlari kamayadi, bu ham aholi tomonidan ulardan foydalanishga yordam beradi. Iste'molchilar uchun moliyaviy inklyuziyaga ega bo'lish raqamli pullarning rivojlanishiga ham yordam beradi.

– Texnologiyaning o‘rni yuqori, – deydi Ilhom Abdug‘offorov. – Markaziy bank tomonidan tezkor to‘lovlarning ikkita tizimini joriy qildik, ular, jumladan, tadbirkorlik subyektlari uchun ham foydalidir. Biometrik identifikatsiya ishga tushirildi, bu nafaqat to‘lovlarni amalga oshirish, balki shaxsni aniqlash imkonini ham berdi. Texnologik taraqqiyot, aholi va biznesning o'sib borayotgan ehtiyojlari bu yo'nalishni yanada rivojlantirishni talab qiladi. Misol uchun, shuni aytamanki, agar bizda 35 ta bank bo'lsa, ular bilan 54 ta to'lov tashkiloti raqobatlashadi. Elektron tijorat har yili ikki barobar ortib bormoqda. O'tgan hisobot yiliga nisbatan foydalanuvchilarning 70 foizi elektron hamyon ochishni boshladi.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, Markaziy bank moliyaviy savodxonlikni rivojlantirish maqsadida hududlarda aholi, jumladan, keksa avlod vakillari bilan ishlovchi yangi bo‘lim tashkil etgan.

Vitse-prezident, Markaziy Osiyo va Ozarbayjon boʻyicha mintaqaviy boshqaruvchi Kristina Dorosning fikricha, raqamli pul endilikda raqamlashtirish tufayli hayotimizning muhim qismiga aylandi. Uning fikricha, O‘zbekistondagi sharoitlar ko‘plab yangi bo‘shliqlar mavjudligi va texnologiyalarning faol rivojlanishi tufayli juda yaxshi.

- Hayotimizning ma'lum bir qismi telefonlarga "bog'langan", shuning uchun ham raqamli pulga qiziqish yuqori. Uning rivojlanish aniq edi. Odamlar raqamli pulga yetarli baho berishmagan. Bundan 20 yil oldin kredit olish uchun qo‘ng‘iroq qilishingiz, bankni izlashingiz yoki o'zingiz borishingiz kerak edi. Endi smartfoningizda ilovani ochib, kredit olish uchun ariza berishingiz kifoya. Albatta, bu jarayonda texnologik taraqqiyot muhim o‘rin tutadi. Texnologiyaning jadal rivojlanishi sizga tobora ko'proq foydalanuvchilarni jalb qiladigan yanada qulay va xavfsiz to'lov usullarini yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, koronavirus pandemiyasi bizni raqamli pullardan ko'proq foydalanishga undadi, chunki bu qulay. Bularning barchasi rivojlanishning bir qismi. Menimcha, O‘zbekistonda imkoniyatlar ko‘p, jumladan, texnologiyalar va raqamli to‘lovlarni rivojlantirish uchun.

Hozirda elektron pul faol rivojlanish bosqichida va bu bir necha omillarga bog'liq. Birinchi navbatda, bu hozirda ko'pchilikda mavjud bo'lgan mobil telefonlarning rivojlanishi. Aynan u elektron pulni rivojlantirish uchun muhim omil hisoblanadi. Turli xizmatlar va tovarlar uchun to'lovlarni amalga oshirish uchun mobil qurilmalardan foydalanayotganlar soni ortib bormoqda, bu esa elektron pullar hajmining sezilarli darajada oshishiga olib keladi.

KPMG hamkori Farrux Abdullaxonov ushbu hisob-kitob vositasi tufayli raqamli tizimda mablag‘ni tejash va oshirish mumkinligini ta’kidladi. Mutaxassisning ta'kidlashicha, O'zbekistonda ushbu yo'nalish uchun ulkan salohiyat mavjud, shu jumladan raqamli puldan muqarrar ravishda foydalanadigan yosh avlod tufayli.

– Savol tug'iladi, biz raqamli pulga muqobil sifatida nimani taklif qilishimiz mumkin? - deydi Farrux Abdullaxonov. Ya'ni, texnologiya allaqachon rivojlanmoqda. Elektron formatda iste'molchilar bilan ishonch darajasini va mablag'lar aylanishida shaffoflikni shakllantirish osonroq.

Mutaxassisning fikricha, so'nggi besh yil ichida mamlakatning "ko'tarilishi" uchun poydevor yaratishda muvaffaqiyatlar mavjud.

ZoodPay va ZoodMall asoschisi va bosh direktori Maykl Xoy kompaniyaning o‘zgarib borayotgan O‘zbekistondagi rivojlanish tarixi bilan o‘rtoqlashdi:

– Bizning marketpleysimiz kreditlash asosida qurilgan. Biz iste'molchini kichik kreditlar bilan ta'minlaymiz, ijobiy kredit tarixiga ega bo'lgan shaxsga esa kattaroq miqdorda mablag' ajratamiz. Bizda kredit tashkiloti va elektron tijorat o'rtasida shunday mikst mavjud. To‘rt yil avval O‘zbekistonda pul muomalasining 85 foizi naqd pulda amalga oshirilgan edi. Endi ko'proq odamlar raqamli tranzaksiyalarga o'tmoqda, ya'ni iste'molchilar elektron tijoratdan ham foydalanish imkoniyatiga ega. Qog'oz pullar, o'z navbatida, bozordagi o'zgarishlar va mijozlar ehtiyojlariga tezda javob berishga imkon bermaydi. Biroq, raqamli makonda barcha operatsiyalar ma'lumotlar bazasida kuzatiladi va saqlanadi, bu esa iste'molchilarning odatlarini tahlil qilish va bozor tendentsiyalarini yaxshiroq prognoz qilish imkonini beradi.

Shu bilan birga, O‘zbekistonda qog‘oz pul hali ham ommabop bo‘lsa-da, tobora ko‘proq odamlar elektron pulga o‘tmoqda va bu ularning rivojlanishi uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda.

Maykl Xoy Prezident Shavkat Mirziyoyevning TXIF-2023dagi nutqini qayd etib, O‘zbekiston fintech sohasida o‘z ishtirokini oshirayotganini ta’kidladi. Uning ta'kidlashicha, raqamli pullardan foydalanish butun ekotizimni yaratishi va kredit shartlarini yaxshilashi mumkin. Mutaxassisning qayd etishicha, elektron pullar kompaniyalarga ko‘proq kreditlar berish va jalb qilingan mablag‘lar miqdorini kamaytirish imkonini beradi. Iste'molchilar har doim pulni tez va qulay tarzda olishni xohlashadi va elektron pul buni amalga oshiradi. Ularning yordami bilan kredit olishni tezlashtirish va soddalashtirish mumkin, bu esa o'z navbatida qarz oluvchining kredit tarixiga ijobiy ta'sir qiladi.

“Bir necha yil oldin vaziyat boshqacha edi. Ilgari IT sohasiga bunday investitsiya kiritilmagan bo‘lsa, endilikda mamlakatimizda yangi ish o‘rinlari yaratuvchi kompaniyalar, universitetlar, tashkilotlar ko‘payib bormoqda. O‘sish kuzatilmoqda, O‘zbekistonda buning uchun barcha sharoitlar mavjud”, — dedi Maykl Xoy.